Jak czytać metrykalny akt urodzenia? Schemat i tłumaczenie

Jednym z podstawowych dokumentów, na których bazują genealodzy, są akta metrykalne. Dzisiaj mają one formę wydruków, kiedyś były pisane ręcznie. Sprawia to, że wielu odkrywających historię swojej rodziny ma problem z odczytaniem pisma księży czy urzędników. Podpowiem jednak, że „wyciąganie danych” z akt metrykalnych wcale nie musi być takie trudne. I to nawet wtedy, kiedy masz do czynienia z dokumentem pisanym cyrylicą. Jak odczytywać stary akt urodzenia? Zobacz!

Jakie informacje zawiera metrykalny akt urodzenia?

Na początek warto odpowiedzieć sobie na pytanie, co właściwie można zyskać, „wczytując się” w archiwalny akt urodzenia. A jest to cała masa genealogicznych informacji! W mojej ocenie tylko akt małżeństwa przewyższa akt urodzenia jeśli chodzi o przełomowe dla poszukiwań przodków dane. Jakie informacje można odczytać z aktu narodzin? To oczywiście dane podstawowe takie jak:

• Imię i nazwisko urodzonego.
• Data narodzin – określona nawet do pory dnia lub godziny (zwróć uwagę na podwójne datowanie).
• Miejsce urodzenia – parafia, miejscowość, a czasami nawet konkretny dom.
• Imiona i nazwiska rodziców – często również panieńskie nazwisko matki.

W akcie urodzenia zawartych jest też mnóstwo dodatkowych informacji, których często nie znajdzie się np. w indeksach w Genetece, ale przy poszukiwaniach genealogicznych czy pracy nad potwierdzaniem tropów przodków, bywają bardzo przydatne. Są to m.in.:

• Wiek rodziców

Wiedząc, ile lat mieli rodzice, kiedy rodziło się dziecko, można łatwo określić, w których rocznikach ksiąg metrykalnych szukać aktów ich urodzenia. W praktyce kwestia ta jest nieco bardziej skomplikowana, ponieważ wiek podawany w aktach metrykalnych nie zawsze jest w 100% zgodny z prawdą (chodzi o zmiany w deklarowanym wieku w różnych aktach dot. tej samej osoby – w planach mam oddzielny tekst poświęcony tej mylącej genealogów kwestii). Jednak orientacyjne określenie możliwej daty urodzenia bardzo pomaga w potwierdzaniu tożsamości przodków.

• Zawód rodziców

Bardzo często w akcie urodzenia podana jest informacja, kim jest ojciec dziecka i czym się zajmuje w danej miejscowości. Zwykle jest to określenie jednym słowem – zdradzę Ci, że w przypadku mojej rodziny są to m.in. miana takie jak: gospodarz, rolnik czy wyrobnik. Brzmi mało ciekawie? Przyznaję, ja też swego czasu liczyłam może nie tyle na ciekawsze, co mniej ogólne terminy. Jeśli Twoi przodkowie pełnili w miejscowości ściślej określone funkcje, to w akcie urodzenia z pewnością takie informacje znajdziesz. Będą to np. młynarz, karczmarz, ekonom czy nauczyciel. Tego typu dane z całą pewnością pozwolą Ci się lepiej zorientować w statusie społecznym swoich przodków.

• Adres zamieszkania

W akcie urodzenia znajdują się informacje na temat parafii i miejscowości, w której urodziło się dziecko. Bardzo często jednak dodawane były również dane na temat konkretnego domu, w którym na świat przyszedł Twój przodek. Warto i takie informacje zbierać, ponieważ pomagają one tworzyć swego rodzaju mapę genealogiczną i orientować się, jak Twoja rodzina przemieszczała się na przestrzeni lat i wieków.

• Dane świadków i rodziców chrzestnych

Na początku aktu urodzenia znaleźć można dane tych, którzy przyszli „zgłosić” narodziny. Zwykle jedną z nich jest ojciec dziecka, choć nie zawsze. Jak można się domyślać, drugą, czasem trzecią osobą, jest ktoś bliski rodzinie – brat, ojciec, kuzyn, zaprzyjaźniony sąsiad. Dane świadków mogą pomóc w weryfikacji tego, czy dana osoba opisywana w akcie jest faktycznie Twoim przodkiem. Jeśli już wcześniej, w innych aktach, spotkałeś się z jej nazwiskiem, to prawdopodobieństwo „dobrego tropu” się zwiększa. W ten sposób można również poszerzać poszukiwania, odnajdując najbliższą rodzinę przodków.

Niemal na końcu aktu urodzenia zdarza się, że wymienieni są chrzestni nowonarodzonego dziecka. I tutaj obowiązują te same zasady. W końcu mianem drugich rodziców zwykle nie określa się przypadkowych, obcych ludzi, ale najczęściej kogoś z bliższej lub dalszej rodziny. Warto sprawdzać i takie wskazówki.

Powyżej wymieniłam informacje najczęściej spotykane w metrykalnych aktach urodzenia. Zakładają one najpopularniejsze sytuacje. Jednak w każdym przypadku jeśli dziecko rodzi się w niestandardowych okolicznościach, to w takim dokumencie będzie można znaleźć mniej lub bardziej szczegółowe informacje na ten temat. Co mam na myśli pisząc „niestandardowe okoliczności”? Chodzi np. o dziecko urodzone przez samotną matkę, dziecko, którego ojciec zmarł przed narodzinami lub w czasie porodu przebywał poza parafią. Jeśli zaś rodziło się więcej niż jedno dziecko, to chociaż każde z bliźniąt czy trojaczków ma swój akt urodzenia, to zazwyczaj informacja o rodzeństwie będzie zawarta w każdym z dokumentów.

Schemat aktu urodzenia – jak szybko odczytywać pożądane informacje?

Jak mogłeś zauważyć, w metrykalnym akcie urodzenia znaleźć możesz całe mnóstwo przydatnych danych. Odczytywanie dokumentów może być jednak męczące ze względu na bardzo często napotykane problemy związane z odręcznym sposobem zapisu. Chociaż urzędnicy i księża to historycznie najbardziej wykształceni i wyćwiczeni w sztuce pisania ludzie w wieku XX, XIX czy XVIII, to jednak i im zdarzało się napisać coś mało wyraźnie. Czy to z pośpiechu, czy po prostu nieodpowiadającego nam współczesnym charakteru pisma – dzisiaj to nie ma już znaczenia. Jednak odczytywanie akt metrykalnych nie musi być trudne i męczące z jednego prostego względu – schematyczności i powtarzalności.

Właściwie każdy taki akt napisany został według jednej formuły. Informacje są zawarte w określonej kolejności, sformułowania i zdania są niemal identyczne w każdym z dokumentów. Różnicę stanowią zwykle jedynie dane – nazwiska, miejscowości, daty. Jak wygląda schemat archiwalnego aktu urodzenia? Oto jego uproszczona treść:

Działo się w [nazwa miejscowości], w parafii [nazwa parafii] dnia [data, często wraz z godziną, czasami wyrażona podwójnym datowaniem]

Stawili się/stawił się [zwykle pierwszy wymieniany jest ojciec dziecka] [imię i nazwisko ojca dziecka, jego zawód] zamieszkały w [nazwa miejscowości], lat [wiek ojca]

w obecności [imiona i nazwiska świadków, ich zawód] zamieszkali w [nazwa miejscowości], lat [wiek świadków]

i okazali/okazał nam dziecię żeńskiej/męskiej płci oświadczając, że urodziło się dnia [data wraz z godziną lub porą dnia] w [nazwa miejscowości, czasami dokładny adres]

z jego i jego prawowitej małżonki [imię i nazwisko matki], lat [wiek matki]

Dziecięciu temu na świętym chrzcie nadano imię [imię dziecka], a rodzicami chrzestnymi byli [imiona i nazwiska chrzestnych]

Akt ten stawającemu i świadkom nieumiejącym pisać przeczytany został/po przeczytaniu przez świadków podpisany został

Administrator parafii [podpis księdza prowadzącego księgi parafialne i ewentualnie stawających i świadków]

Większość aktów urodzenia pisanych ręcznie ma mniej więcej taką treść. Znając schemat, łatwo więc wychwycić potrzebne dane, nazwiska i daty oraz zinterpretować całość. Co jednak, jeżeli akt jest napisany w języku rosyjskim, cyrylicą?

Akt urodzenia po rosyjsku – jak przetłumaczyć?

Bardzo możliwe, że nie znasz rosyjskiego. Jak masz więc przetłumaczyć dokument napisany w tym języku? Może Cię to zdziwi, ale mimo że to trudne, to nie jest to niemożliwe 😉 Ze swojego doświadczenia mogę Ci powiedzieć, że nawet osoby, które teoretycznie znają cyrylicę, mają problemy z odczytaniem pisma odręcznego i archiwalnych zapisów. Ja, nie znając słowa po rosyjsku, zwracałam się o pomoc do różnych członków rodziny, jednak bardzo rzadko udawało mi się uzyskać pomoc w rozczytaniu konkretnych informacji. Jak więc odczytywać informacje z aktów metrykalnych pisanych po rosyjsku?

• Kieruj się schematem

Niezależnie od tego, czy akt urodzenia pisany był po polsku czy po rosyjsku, będzie miał generalnie taki sam schemat, kolejność treści i informacje w nim zawarte. Już w ten sposób można więc mniej więcej zorientować się, w której części aktu znajdują się np. dane na temat dat.

• Zacznij od znalezienia nazwisk

W zależności od tego, w jaki sposób odnajdujesz dany dokument, różna może być Twoja początkowa wiedza. Jeśli np. znalazłeś indeks z danymi dot. urodzenia w Genetece, to podstawowe informacje już masz, w dokumencie źródłowym możesz szukać jedynie szczegółów.

Jeśli zaś samodzielnie szukasz konkretnego dokumentu w księdze metrykalnej z danego rocznika, to warto byś zaczął poszukiwania od inwentarza/spisu, który znajduje się zwykle na końcu księgi. To lista z nazwiskami osób, których dotyczą akty, z podziałem na numery dokumentów.

Bardzo często (chociaż niestety nie zawsze) zdarza się, że mimo iż cała księga i wszystkie akty są napisane w języku rosyjskim, to w spisie, na marginesach aktów lub w treści dokumentów w nawiasach, wymienione są nazwiska i imiona zapisane po polsku. To bardzo duże ułatwienie, bo wtedy wystarczy przeskanować akt wzrokiem, by wyłonić interesujące Cię dane. A umiejscowienie w dokumencie nazwisk pozwoli zaś odnieść się do schematu aktu urodzenia i określeniu tego, w którym miejscu znajdują się pozostałe poszukiwane dane.

• Poszukaj pomocy w zasobach internetu

Wszystko wygląda jak niezrozumiałe „krzaczki”? Spokojnie, z czasem nawet one do Ciebie przemówią! Jak możesz się przekonać, próbując na własną rękę przetłumaczyć pisma korzystając z klasycznego słownika, pismo odręczne i drukowane to zupełnie różne bajki. Nawet więc jeśli wpiszesz sobie schemat aktu po polsku do translatora, to trudno Ci będzie odnieść wynik do tego, co w księdze metrykalnej napisał ksiądz. Wiem, bo i tego kiedyś próbowałam 😉

Jednak grono genealogów jest duże i wspaniałe i znaleźli się ludzie, którzy zaradzili temu problemowi. W internecie bardzo łatwo znajdziesz strony, na których schemat aktu przetłumaczony jest na czcionkę imitującą pismo odręczne. W ten sposób stosunkowo szybko odczytasz stałe formułki, rozpoznasz wiek i daty, a jedyny problem stanowić będą już tylko kwestie bardzo indywidualne, takie jak nazwa miejscowości czy napisane po rosyjsku nazwiska. Jak znaleźć takie miejsca w sieci? Podpowiem, że wystarczy wpisać w wyszukiwarkę frazę „akta metrykalne po rosyjsku”.

Metrykalny akt urodzenia – kopalnia wiedzy, w którą warto się zagłębić

Kontakt z prawdziwymi starymi księgami metrykalnymi to doświadczenie z pewnością ekscytujące, ale i nieco onieśmielające na początku. Mogę Cię jednak zapewnić, że wszystko jest kwestią doświadczenia. Pierwsze „spotkanie” z odręcznie napisanym aktem urodzenia może być trudne, szczególnie jeśli nie jest to dokument w języku, którym się na co dzień posługujesz. Jednak dzięki schematyczności formy każde kolejne zetknięcie się z podobnym pismem będzie łatwiejsze. Z czasem będzie Ci wystarczało zerknięcie na akt, by znaleźć w nim szukane informacje. Tego Ci właśnie życzę! To co, czyj akt urodzenia bierzesz na tapet najpierw? 😉