Podwójne datowanie w aktach metrykalnych – jak czytać?

Jeśli masz przodków, którzy żyli na terenie zaboru rosyjskiego, z pewnością spotkasz się z problemem podwójnego datowania. Wystarczy, że będziesz szukać archiwalnych akt metrykalnych – niezrozumiałe zapisy znajdziesz już na samym początku wielu dokumentów. Dlaczego w aktach urodzenia, małżeństwa i zgonu spotyka się dwie różne daty? Jak te dane odczytywać, które traktować jako prawdziwe i zapisywać w drzewie genealogicznym? O tym piszę poniżej!

Z czego wynika podwójne datowanie?

Ujęcie dwóch dat w jednym dokumencie oznacza zwykle nie to, że zapisujący nie był pewny tego, jaki jest dzień 😉 To po prostu ujęcie daty w rozumieniu dwóch kalendarzy – gregoriańskiego i juliańskiego. Kalendarz gregoriański wprowadził do użycia w 1582 roku papież Grzegorz XIII. Aż do rewolucji w roku 1917 na terenie Imperium Rosyjskiego obowiązywał jednak wciąż kalendarz juliański. Z tych dwóch informacji mamy już prostą drogę do wniosku, dlaczego w zaborze rosyjskim stosowano zapis według tzw. „starego stylu”.

Jakie są różnice między kalendarzem juliańskim i gregoriańskim?

Kalendarz gregoriański wyprzedzał kalendarz juliański i różnica między tymi datami była różna na przestrzeni poszczególnych wieków. W XVIII wieku było to 11 dni, w XIX wieku – 12 dni, a w XX wieku – 13 dni. Wynikała ona z tego, że w ramach obliczania upływającego czasu według kalendarza gregoriańskiego uwzględniono tzw. lata przestępne. Miało to zapobiec opóźnianiu się kalendarza względem roku zwrotnikowego. W 1582 roku zaczęto używać nowego kalendarza, w takiej formie, która pozwoliła jednocześnie skorygować część dotychczas powstałego opóźnienia, oraz zapobiec tworzeniu się go w przyszłości.

Kwestie tego, w jakich okolicznościach powstał i jak został stworzony nowy kalendarz, są bardzo ciekawe. W kontekście genealogii najważniejsze są jednak dwie rzeczy. Pierwsza: poszczególne kraje zamieniały swój oficjalny kalendarz z juliańskiego na gregoriański w różnych okresach. Niektóre od razu po wydaniu papieskiej bulli (jak np. Polska), a inne nawet dopiero w XXI wieku (Arabia Saudyjska w 2016 roku). Wiele wynikało z obowiązującej w państwach religii – np. w Europie kraje, w których przeważało prawosławie, wprowadzały kalendarz gregoriański najpóźniej. W Rosji była to pierwsza połowa XX wieku. W czasie zaborów zatem Polska, jak i państwo zaborcze posługiwały się innymi zapisami. Dlatego, dla ułatwienia rozumienia, wprowadzono podwójny zapis.

Druga rzecz ważna z punktu widzenia drzew genealogicznych, to fakt, iż daty w obu kalendarzach różnią się od siebie o 11 do 13 dni. Przyprawia to wielu genealogów o solidny ból głowy. Bo którą datę zapisywać? Pół biedy, jeśli jeszcze obie sprowadzają się do tego samego roku. Co jednak, jeśli wydarzenie z aktu metrykalnego miało miejsce na przełomie lat i według jednego kalendarza nastąpiło np. w roku 1845, a według drugiego w 1846? Pomogę Ci to „ogarnąć”, ale zacznijmy od tego, jak wyglądał taki zapis w akcie.

Jak wygląda podwójne datowanie w aktach metrykalnych?

Dwie daty znaleźć można zarówno na początku aktu, jak w jego środku. Ich zrozumienie może być o tyle trudniejsze, że spisujący (czyli zwykle ksiądz) nie opisywał według jakiego kalendarza notuje datę. Trzeba się tego domyślić. Pamiętaj, że tego typu problem występuje głównie u przodków zamieszkujących tereny zaboru rosyjskiego. Tam można znaleźć podwójne datowanie, ale muszę Cię ostrzec, że i to nie zawsze. Czasami data jest jedna. Co to wtedy oznacza? Który kalendarz został w tym przypadku uwzględniony? Istnieje duże prawdopodobieństwo, że będzie to tzw. „stary zapis”, czyli ten według kalendarza juliańskiego.

Wiesz już, że obie daty nie są jakoś szczególnie oznaczone. Zwykle są po prostu zapisem przedzielonym ukośnikiem „/”. Co jeszcze bardziej utrudnia sprawę, to fakt, że bardzo często takie akty są pisane cyrylicą, więc tym bardziej skomplikowane jest ich prawidłowe odczytanie.

Przykładowy zapis to:

To przykład zapisu daty z dnia, w którym spisywany był akt (początek dokumentu). W przypadku dat urodzenia czy zgonu wygląda to dokładnie tak samo, tzn. obie daty rozdzielane są ukośnikiem (dla przykładu – zdjęcie wyżej – pierwsze w artykule). Co robić z podwójnym datowaniem i jak wpisywać takie dane do drzewa genealogicznego?

Która data jest poprawna?

Obecnie używa się kalendarza gregoriańskiego, co sugerowałoby zapisywanie dat właśnie w takiej formie. Jednak jeśli to możliwe, polecam Ci wynotowywanie obu. W niektórych programach genealogicznych można dodać specjalną, dodatkową rubrykę na datę w rozumieniu kalendarza juliańskiego. A jeśli takiej funkcjonalności nie masz, możesz ją wpisać chociażby gdzieś w uwagach. Dobrze, żeby nie zaginęła.

Nie polecam wpisywania dat w taki sposób, jak było to robione w oryginalnych aktach, czyli po ukośniku. Programy genealogiczne nie radzą sobie zbyt dobrze z takim zapisem, a dodatkowo jest on mało przejrzysty dla użytkownika. Wybierz jedną datę (raczej tę z kalendarza gregoriańskiego) i to ją wpisuj do głównych rubryk w drzewie genealogicznym.

Jak rozpoznać, która data pochodzi z którego kalendarza? To akurat proste. Ta późniejsza będzie zawsze tą z kalendarza gregoriańskiego.

Skomplikowane zapisy w aktach metrykalnych?

Akta metrykalne skonstruowane są według jednego (a w zasadzie trzech, bo oddzielnych dla urodzeń, małżeństw i zgonów) schematów. Nie należy się więc obawiać nawet tego, że dokument napisany jest w obcym dla Ciebie języku. Ja nie znam ani jednego słowa po rosyjsku, a jednak potrafię „odkodować” zapisy 🙂 Trwa to oczywiście nieco dłużej niż wtedy, kiedy akt jest po polsku, ale jest możliwe. Podobnie z dziwnymi formami zapisu, takimi jak podwójne datowanie. Teraz już wiesz, co ono oznacza i z czego wynika. Możesz więc spokojnie uzupełniać drzewo, nie posądzając zapisującego o postradanie zmysłów 😉